Wspólnotowy Kosmodrom. Transformacja instytucji kultury po komfortocenie

Badamy i rozszerzamy możliwości kolektywnego działania poprzez przedefiniowanie dostępu do (hybrydowych) instytucji kultury i tworzenie alternatywnej infrastruktury dla dobra wspólnego. W ten sposób zmieniamy nie tylko to, jak będziemy pracować w przyszłości, ale również otwieramy możliwości naszej przestrzeni dla nieformalnych lokalnych grup, niekomercyjnych projektów i eksperymentalnych pomysłów, które rzadko mają wsparcie z tradycyjnych źródeł finansowania kultury.

Przyglądaliśmy się transformacji naszej własnej instytucji, ZK/U, i analizowaliśmy jak proces długo oczekiwanego powiększenia naszej siedziby, zajmującej część terminala towarowego, może zostać zaprojektowany, żeby sprostać wymaganiom naszych lokalnych społeczności, jak również wyzwaniom dotyczącym ochrony planety.

Rezultatem tego podejścia jest proces myślenia projektowego, który uwzględnia nie tylko potrzeby ludzi, społeczności i instytucji, ale także rzeczy i istot żywych niebędących ludźmi.

Proces ten poszerzył spektrum programowe, nadając podmiotowość tym różnorodnym stronom i projektując w ich interesie, stworzono nieoczekiwane powiązania społeczne i wzajemne zrozumienie między osobami ludzkimi i nieludzkimi, które zwykle mają mniej okazji do interakcji. Doprowadziło to do zacieśnionej współpracy między tymi grupami i kreatywnego wykorzystania przestrzeni.

W jaki sposób instytucja kultury może dokonać transformacji przestrzennej i środowiskowej razem z lokalną społecznością?

Co to jest społeczność?

Czy lokalny nietoperz, pszczoła lub drzewo mają prawa, potrzeby i czy mają podmiotowość?

Czy to w porządku nie lubić pszczół?

Czy w porządku jest uważać ludzi za irytujących i szkodliwych?

Czy instytucje kulturalne mogą tworzyć prototypy działań w sposób nieszkodliwy dla środowiska i nienastawiony na zysk?

Czy mogą one zostać zaadaptowane do innych obszarów życia społecznego?

Czego możemy mieć mniej? Co jest niepotrzebnym bałaganem, a czego naprawdę potrzebujemy do satysfakcjonującej egzystencji?

Czy publicznie dostępny dach może być czymś więcej niż tylko elementem konstrukcyjnym, miejscem imprez lub platformą? Czy może stać się sceną dla różnych eksperymentów artystycznych i ekspresji politycznej?

Na początku rozbudowy siedziby ZK/U, dawnej stacji towarowej w robotniczej dzielnicy Moabit, zespół zaplanował proces, który pozwolił społeczności stać się częścią tej przebudowy i kształtować przyszły program. Proces ten pomógł ZK/U wygenerować nowe i ciekawe pomysły na wykorzystanie tych przyszłych przestrzeni.

Najbardziej widocznym elementem nowego budynku jest ogólnodostępna scena miejska: ponad 150 000 osób codziennie dojeżdżających do pracy środkami transportu publicznego (berlińska linia okrężna) może zobaczyć ten nowy punkt na mapie Berlina i dołączyć do publiczności różnych interwencji artystycznych, przedstawień teatralnych lub działań sąsiedzkich wokół aktualnych i istotnych tematów społecznych.

W związku z budową, ZK/U musiało usunąć dach z głównego budynku. Drewniana konstrukcja miała ponad 100 lat i zapewniała schronienie okolicznym mieszkańcom po I i II wojnie światowej, a od 2012 r. stała się dachem, pod którym różnorodna kulturowo społeczność dzielnicy Moabit zbierała się, świętowała i tworzyła sztukę i kulturę.

W oczekiwaniu na długą przerwę powodowaną przez budowę, ZK/U zdecydowało się zaprojektować proces, w którym komunikacja zostanie uwzględniona w transformacji i w którym dialog między artystami i publicznością będzie kontynuowany przez cały czas budowy.

Najpierw usunięto dach, obrócono go o 180 stopni, a z pozyskanego materiału zbudowano statek nazwany CitizenShip (gra słów, nazwa znaczy zarówno „obywatelstwo”, jak i „statek obywateli”). Następnie społeczności, które ukształtowały charakter instytucji, zostały zaproszone do przyłączenia się do podróży statkiem na wystawę documenta w Kassel, oddaloną o 500 km, oraz do pozostawienia na nim śladu własnych działań.

Ponadto lokalne społeczności zostały zaproszone do działania z modelem nowego dachu w skali 1:10 o nazwie Miejska Scena, który został zbudowany na placu budowy i który pomógł wyobrazić sobie przyszłe wykorzystanie budynku i program instytucji.

Aby rozszerzyć tradycyjne pojęcie angażowania społecz- ności, ZKU stworzyło proces decyzyjny, który zapewnił zaangażowanie długoterminowego partnera ZKU: lokalnych pszczół miodnych. Projekt BeeDAO badał potencjał wspólnego podejmowania decyzji i współdziałania.

Podczas budowy nad starym budynkiem położono nowy dach. Społeczności znowu mogą działać pod dachem, a teraz dodatkowo jeszcze na nim. Przestrzeń dachu między innymi gości program Przyszłość, zawierający wątki współczesne i lokalne. Ta faza transformacji nazywana jest Wspólnotowym Kosmodromem – w tej poszerzonej przestrzeni ludzkie i nie-ludzkie głosy spotykają się, aby odkrywać kosmos dóbr wspólnych.

Wspólnotowy Kosmodrom będzie zajmować się kwestiami ekologicznej i sprawiedliwej transformacji, demokracją włączającą strony ludzkie i nieludzkie oraz sztuką i kulturą jako katalizatorami tworzenia nowych społeczności.

→ Infrastruktura instytucji kultury może być przestrzenią zmian, platformą transformacji i trampoliną dla inicjatyw i społeczności, jeśli instytucja jest strukturalnie dostępna i koncepcyjnie włączająca.

→ Sztuka i kultura mogą tworzyć modele dla ekologicznych i sprawiedliwych przemian: mogą pomóc zrozumieć złożoność adaptacji do zmian klimatu, mogą pokazać sposoby tworzenia sprawiedliwych społeczności i mogą zapewnić nietechnokratyczne, zakotwiczone w codzienności poglądy na planowanie i rozwój miast.

→ Jeśli nie chcemy w kółko popełniać tych samych błędów, musimy bardziej całościowo podchodzić do wyzwań, słuchając i dając głos stronom innym niż ludzie.

→ Artyści są całkiem dobrzy w tworzeniu nowych perspek- tyw i nieszablonowych pomysłów wykraczających poza to, co znane.

→ Przyjaciele są ważni: Cohabit Moabit – koło ludzkich i nieludzkich przyjaciół jako edukacja polityczna i rozszerzenie idei „członkostwa”.

→ Mniej znaczy więcej: produkuj mniej, ale komunikuj się lepiej.

→ Mniej znaczy więcej: większa gęstość programowania na mniejszej przestrzeni (minimalna infrastruktura z dobrze zaplanowanym dostępem może prowadzić do ekstremalnie zróżnicowanego programu).

→ Więcej znaczy więcej: Mniej plus mniej = więcej!

Prototyp 1

Społeczności miejskie i wiejskie razem na przyszłej łodzi mobilności

CitizenShip – statek dla społeczności i środek transportu bez paliw kopalnych. Na przełomie czerwca i lipca 2022 r. Centrum Sztuki i Urbanistyki (ZK/U) dosłownie podniosło dach swojej siedziby w Berlinie, a następnie popłynęło nim na 15. edycję festiwalu documenta do oddalonego o 500 km Kassel – podróż była możliwa tylko dzięki energii ludzkiej i energii słonecznej! Podczas ok. 40 punktów postojowych na trasie załoga i miejscowi mieli wiele okazji, aby podzielić się wiedzą, planami ratowania planety i wziąć udział w szeregu wydarzeń towarzyszących.

Prototyp był innowacyjnym projektem, który wykazał możliwość zrównoważonej mobilności kierowanej przez społeczność. Dach ZK/U przekształcony w statek symbolizował nie tylko kreatywne ponowne wykorzystanie materiałów, ale także sprzyjał zaangażowaniu społeczności i współpracy. Podróż pozwoliła na wartościowe interakcje między załogą a mieszkańcami w różnych punktach postojowych, podkreślając potencjał inicjatyw artystycznych i kulturalnych w zakresie szerokich kwestii społecznych i środowiskowych. Sukces tego prototypu polega na jego zdolności do łączenia ekspresji artystycznej z praktycznym zrów- noważonym rozwojem, torując drogę dla przyszłych projektów, które priorytetowo traktują zarówno zaangażowanie społeczności, jak i odpowiedzialność ekologiczną.

Prototyp 2

Scena Miejska – otwarta scena w parku publicznym

Otwarta scena i prototyp architektury w parku publicznym. Stworzone w procesie oddolnego programowania instytucji. Przestrzeń dla eksperymentów artystycznych, projektów sąsiedzkich, wydarzeń o niskich potrzebach organizacyjnych oraz dom dla pszczół, nietoperzy i roślin. Tymczasowa architektura w parku publicznym stała się laboratorium przyszłej wizji możliwych funkcji dachu ZK/U. Aby otworzyć proces transformacji dla przyszłych użytkowników, ZK/U zainstalowało pomniejszoną wersję planowanego tarasu dachowego na dziedzińcu przed budynkiem – model ten został nazwany BauSchilderung (Wyjaśnieniem Konstrukcji). Wykonany z kontenerów i rusztowań oraz wyposażony w sprzęt eventowy, był „maszyną” rozwijającą program, produkującą nowe lokalne formaty, oferującą różnorodne warsztaty poświęcone przemianom, goszczącą projekty licznych partnerów. W przeciwieństwie do wizualizacji inwestorskich, które wykorzystują wyidealizowane fotomontaże, aby ukryć czasem trudną rzeczywistość, BauSchilderung jasno nakreślił obraz przyszłości w oparciu o namacalne wydarzenia.

Minimalistyczna infrastruktura, jeśli jest starannie zaprojektowana i zaprogramowana, może stać się przestrzenią testowania różnorodnych działań. Prototyp Scena Miejska, będąc pomniejszoną wersją przyszłego tarasu na dachu ZK/U, z powodzeniem przekształcił park w dynamiczną przestrzeń działań artystycznych i społecznych. Dzięki niemu proces zmian zachodzący w sąsiedztwie ZK/U stał się widoczny, transparentny i dostępny dla wszystkich. Sukces prototypu pokazuje zdolność tego rodzaju działań do wspierania kultury partycypacji, w której przyszli użytkownicy aktywnie angażują się w kształtowanie przebudowy przestrzeni wspólnej.

Po demontażu prototypu wszystkie materiały zostały wykorzystane do budowy Sceny Miejskiej na dachu ZK/U. Program zrealizowany w latach 2021–2024 stanowi podstawę nowych formatów działania Wspólnotowego Kosmodromu, których start zaplanowano na jesień 2025.

Prototyp 3

BeeDAO – Demokracja międzygatunkowa i dzielenie się bogactwem

BeeDAO to organizacja osób ludzkich i nieludzkich, która pozwala na demokrację międzygatunkową, dzielenie się środkami i tworzenie wiedzy. BeeDAO to także cyfrowa, autonomiczna organizacja Web3 prowadzona przez pszczoły i ludzi. Jej celem jest zabezpieczenie i poprawa dobrostanu pszczół na całym świecie. Pszczoły i ludzie mogą dołączyć do sieci, stając się beholders (gra słów, oznacza zarówno „doświadczający”, jak i „pszczoła-właściciel kryptowalut”). Mogą zapylać delegatów reprezentujących ich interesy. Mogą składać propozycje mające na celu poprawę życia pszczół. Mogą zbierać się na regularnych zgromadzeniach i podejmować decyzje dotyczące ich relacji międzygatunkowych. Zasadniczo BeeDAO aspiruje do bycia prototypem podejmowania decyzji i dystrybucji środków z pozycji mniej skoncentrowanej na człowieku – bierze pod uwagę potrzeby istot innych niż ludzie w ekosystemach i nakreśla ścieżkę dla ludzi, aby stali się bardziej wiarygodnymi partnerami, jeśli chodzi o praktykowanie sprawiedliwości międzygatunkowej.

BeeDAO reprezentowało przełomowe podejście do współpracy międzygatunkowej i demokratycznego podejmowania decyzji. Poprzez ustanowienie cyfrowej, autonomicznej organizacji Web3 zarządzanej zarówno przez pszczoły, jak i ludzi, prototyp ten miał na celu zabezpieczenie i poprawę dobrobytu pszczół na całym świecie. Sukces BeeDAO leży w innowacyjnych strukturach sprawiedliwości międzygatunkowej, które pozwoliły ludzkim i nie-ludzkim stronom uczestniczyć w procesach decyzyjnych i dystrybucji środków. Inicjatywa ta nie tylko zapewniła model zrównoważonego rozwoju ekologicznego, ale także podkreśliła znaczenie uwzględnienia potrzeb istot innych niż ludzie w zarządzaniu ekosystemem. Osiągnięcia BeeDAO podkreślają potencjał sztuki i instytucji kulturalnych w tworzeniu bardziej inkluzywnych i sprawiedliwych systemów.

Zespół kuratorski

MATTHIAS EINHOFF
Artysta, kurator, mediator, który bada możliwości sztuki w zakresie przekształcania relacji społecznych i przestrzennych. Jest współzałożycielem i dyrektorem artystycznym ZK/U – Centrum Sztuki i Urbanistyki. Prowadzi i rozwija programy, projekty i struktury organizacyjne na styku globalnych dyskursów i lokalnych praktyk.

MIODRAG KUČ
Urbanista i scenograf, pracujący na przecięciu pedagogiki miejskiej, planowania strategicznego i edukacji politycznej poprzez praktyki teatralne. Jest współdyrektorem wydziału krytycznych studiów miejskich ZK/U (ZEDucation) i pracuje w niepewnych warunkach z różnymi społecznościami lokalnymi.

Wszystkie prototypy są opracowywane przez zespół ZK/U, w tym różnorodnych i wieloletnich współpracowników ZK/U (artystów, sąsiadów, przyjaciół instytucji). Nasza praca byłaby niemożliwa bez ogromnej pomocy stażystów, stypendystów i artystów na rezydencjach w ZK/U.
Prototypy są punktem wyjścia do dalszych iteracji, adaptacji i nowych dyskursów kulturowych, które wykraczają daleko poza obszar ZK/U.
Wszystkie prototypy zostały stworzone i wdrożone przez zespół ZK/U.
Po więcej informacji o programie prototypów i zaangażowanych osobach zachęcamy do odwiedzania następujących stron:

Prototyp 1:
https://citizenship.zku-berlin.org/

Prototyp 2:
https://www.zku-berlin.org/projects/ construction-explained-urban-stage/

Prototyp 3:
https://beedao.zku-berlin.org/

Poniżej raporty z działań pozostałych instytucji zaangażowanych w Laboratorium

-> Białystok

-> Szczecin

-> Wrocław

-> Gdańsk

-> Katowice