Wypij Morze

Gdański projekt – nie mogło być inaczej – skupia się na wodzie.
W centrum zainteresowania było zagrożenie, które żywioł ten niesie dla wszystkich nadbrzeżnych metropolii. Prognozy oparte na badaniach naukowych na najbliższe 50 lat pokazują, że na skutek topnienia lądolodów spora część polskiego wybrzeża zniknie pod wodą. Wywołane tymi procesami ruchy demograficzne już dziś powinny być przedmiotem urbanistycznego i inwestycyjnego namysłu. Jednak znacznie ważniejsza w perspektywie mieszkańców kontynentu europejskiego, ale i całego globu, jest woda słodka jako dramatycznie kurczący się zasób. Jej dostępność w nie tak znów dalekiej przyszłości będzie – szczególnie lokalnie – jednym z głównych wyzwań strategicznych. Zwłaszcza że już dziś, co wciąż jest faktem mało znanym, dostęp do wody pitnej stoi w Polsce pod znakiem zapytania i może być identyfikowany jako stres wodny. Termin ten oznacza sytuację, w której zasoby wodne są niewystarczające lub gdy jakość wody nie spełnia podstawowych wymagań ludzi i środowiska. Do zjawisk tego typu zalicza się m.in. susze: glebową, atmosferyczną, hydrologiczną¹

Zespół projektowy z Instytutu Kultury Miejskiej w ramach Laboratorium badań nad szczęściem podjął następujące tematy związane z wodą:

→ realne zagrożenie zalaniem terenów województwa pomorskiego przez Morze Bałtyckie w ciągu najbliższych 50 lat,
→ stale malejące zasoby wody pitnej i związane z tym ryzyka,
→ woda jako luksus,
→ innowacyjne technologie oczyszczania wody i uzdatniania jej do picia,
→ koncept wodnych sommelierów/sommelierek
→ możliwość wykorzystania przez człowieka wody morskiej – jej odsalanie, wykorzystanie do hodowli konkretnych gatunków roślin jadalnych, użycie w przemyśle
→ relacja z wodą i sposoby jej postrzegania przez mieszkańców z różnych dzielnic Gdańska, osoby z różnych pokoleń i różnych grup społecznych,
→ dystrybucja i obieg wody – w ujęciu historycznym oraz współcześnie,
→ zrównoważona architektura miejska, która nie zaburza równowagi wodnej w przyrodzie, a jednocześnie może pełnić ważne funkcje ekologiczne,
→ woda spoza-ludzkiej perspektywy: temat wilgotności/wilgoci/nawodnienia w odniesieniu do człowieka, roślin, zwierząt, gleby.

Wielozmysłowy, wodno-sommelierski projekt zrealizowany w Gdańsku wraz z licznymi lokalnymi i niemieckimi partnerami oraz fińsko-włoskim duetem performerskim: Eero Yli-Vakkuri i Teą Andreoletti był „skokiem w wyobraźnię”. Jego efektem powinna być zmiana lokalnych odruchów i zachowań dotyczących wody w naszym życiu codziennym, ale też mechanizmów systemowych. Działania realizowano we współpracy z atip:tap, berlińską organizacją pozarządową angażującą się w eliminację konfekcjonowania wody (szczególnie udziału plastiku w jej butelkowaniu) oraz promowanie picia kranowej wody bieżącej; naukowcami z sopockiego Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk (zwłaszcza ważnej dla nich kwestii śladu wodnego²);

Gdańską Infrastrukturą Wodną i Kanalizacyjną (rola wody kranowej jako cennego i oszczędzanego zasobu lokalnego) oraz osobami reprezentującymi lokalną społeczność. Celem działania było stworzenie prototypowego narzędzia badawczo-komunikacyjnego, którego zadaniem byłoby wspólne uczenie się i gromadzenie danych przydatnych we współdecydowaniu o miejskich, a także ogólnokrajowych politykach wodnych.

W skład planowanego prototypu wchodzić będą materiały do budowy kameralnego laboratorium wodnego (minerały oraz instrukcja) oraz proste manualne narzędzie w formie papierowej tarczy szyfrującej, za pomocą której użytkownicy będą proszeni o udział w badaniu ankietowym. Działanie ma polegać na zanurzeniowym cielesnym doświadczeniu degustacji smaku wody wzbogaconej o różne kompozycje mineralne, zależne od decyzji podjętych przez eksperymentujące z nim osoby. Forma prototypu kojarzyć może się z duchampowskim La Boîte-en-valise, przenośnym minilaboratorium, zabawkowym pudełkiem edukacyjnym, a nawet koszem piknikowym. Połączenie zabawy i intelektualnego upodmiotowienia wszystkich uczestniczących w niej osób jest ważnym elementem tego projektu. Efektem całego doświadczenia będzie obraz danych statystycznych (wizualna suma) pomocnych w budowaniu argumentacji i sposobów docierania do grup odbiorczych zarówno dla instytucji, jak i dla podmiotów angażujących się w problematykę wodną w ramach trzeciego sektora.

Wykorzystując cielesne doświadczenie degustacji wody, projektowane działanie ma zachęcać osoby biorące w nim udział do zaakceptowania zmieniających się warunków środowiskowych i wyobrażenia sobie przyszłości, w której woda morska nie tylko pochłonie znaczne części bałtyckiego wybrzeża, ale również być może będzie jedynym dostępnym w najbliższej okolicy naturalnym zasobem wodnym. Czy już wyobrażamy sobie tę niedaleką przyszłość? Jak się do niej przygotowujemy? Jakie rodzaje krajobrazu w niej widzimy? Czym jest nasz dzisiejszy wodny komfort i z jakich jego elementów zdolni jesteśmy zrezygnować w imię jutra?

Działania prowadzone przez zespół pracujący nad Wypij morze podejmowane były w oparciu o model DIWO, czyli zróbmy to razem, który w XXI wieku, jeśli chodzi o wolnoźródłowe strategie organizacyjne, zastąpił indywidualny mechanizm DIY zrób to sam/a. Bowiem nawet w małej skali wielu rzeczy nie można zrobić ani zmienić samemu i połączenie sił jest niezbędne do wprowadzenia realnej zmiany. To również wynik namysłu, którego podstawą jest hydrokrytyka – „filozofowanie za pomocą wody”, postawa, która wyodrębnianiu i indywidualizmowi przeciwstawia procesy połączone: przeciekanie impulsów i wpływów.

Wybrane działania

7–11 sierpnia 2023
→ Wizyta w Zbiorniku Wodnym w dzielnicy Orunia Dolna,
→ Pobieranie próbek wody z różnych zbiorników wodnych (m.in. miejsc styku wody morskiej z wodą rzeczną),
→ Przygotowanie różnych mieszanek wodnych oraz proces ich karbonizacji,
→ Warsztat sommelierski z mieszkańcami dzielnic Gdańska: Oruni Dolnej oraz Śródmieścia,
→ Wymiana wodna: próbki przygotowane przez artystów Eero Yli-Vakkuri i Teę Andreoletti w zamian za wodę z kranu w mieszkaniach w różnych lokalizacjach,
→ Zbieranie wodnych opowieści, mitów, historii, wspomnień, miejskich legend mieszkańców.

sierpień–wrzesień 2023
→ Projektowanie i realizacja projektu Słonego Baru Wodnego –Kolektyw Pogoda we współpracy z artystami,
→ Opracowanie projektów graficznych trzech różnych butelek dla trzech różnych mieszanek wodnych dostępnych w Słonym Barze Wodnym z etykietą „Wypij Morze” / „Drink the Sea”.

22 września 2023
Słony Bar Wodny – projekt artystyczny prezentowany podczas otwarcia nowej siedziby IKM w budynku Kunsztu Wodnego: kuratorka Anna Mituś, artyści Tea Andreoletti i Eero Yli-Vakkuri oraz koproducentka wiedzy Annika Brunner z niemieckiej organizacji atip:tap wykorzystali butelki napoju „Wypij Morze” jako pretekst do rozmów z setkami odbiorców obecnymi podczas otwarcia. Rozmowy są o tym, czym dla ludzi jest woda morska, skąd bierze się strach przed nią, jakie są ich przekonania na jej temat, a jaka jest realna wiedza. Ponad 500 sztuk butelek trzech różnych mieszanek wodnych trafiło do mieszkańców Trójmiasta. Annika Brunner rozdawała podczas wydarzenia także symboliczne tatuaże z logotypem atip:tap oraz ulotki organizacji uświadamiające odbiorców na temat wody pitnej z kranu.

ZESPÓŁ

Ze strony Instytutu Kultury Miejskiej:

ANNA MITUŚ
Kuratorka, badaczka, krytyczka sztuki i tłumaczka związana z Wrocławiem. Od 2003 do 2021 roku pracowała w BWA Wrocław – jako autorka tekstów, kuratorka wystaw oraz redaktorka naczelna magazynu „Biuro”. Od 2017 roku współautorka programu galerii Awangarda; od 2019 roku kierowała programem galerii BWA Wrocław Główny. Laureatka Nagrody Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy 2024. W projekcie w roli głównej kuratorki gdańskich działań.

NATALIA CYRZAN
Kierowniczka działu programowego w Instytucie Kultury Miejskiej, kuratorka i producentka działań artystycznych Instytutu. Związana z IKM od 20212 roku. Wcześniej pracowała jako kuratorka i producentka m.in. w Nadbałtyckim Centrum Kultury w Gdańsku, Instytucie Sztuki Wyspa, Fundacji Theatrum Gedanense i Stowarzyszeniu A Kuku Sztuka. W projekcie w roli osoby nadzorującej przebieg i realizację gdańskich działań.

ANNA KWIATKOWSKA
Niezależna producentka i koordynatorka projektów artystycznych oraz artystka wizualna. W latach 2022–2023 pracowniczka IKM. Tworzy scenografię do filmu i teatru. Absolwentka ASP i aktywnie wystawiająca swoje prace malarka. W projekcie w roli koordynatorki i producentki działań.

Wsparcie socjologiczno-badawcze:

NATALIA BRYLOWSKA
Menadżerka i badaczka kultury, doktora nauk humanistycznych w dziedzinie nauk o zarządzaniu. Do 2023 roku pracowniczka IKM kierująca projektami badawczymi prowadzonymi przez Obserwatorium Kultury oraz konsultacjami społecznymi i ewaluacją działań instytucji kultury. W projekcie pełniła funkcję doradczą oraz przygotowała ankietę dotyczącą postrzegania wody.

Artyści i artystki:

TEA ANDREOLETTI oraz EERO YLI-VAKKURI – działający w regionie Morza Bałtyckiego duet artystyczny, z którym przeprowadziliśmy warsztaty poświęcone smakom i jakościom wody dla mieszkańców różnych dzielnic Gdańska. Artyści stworzyli następnie mieszankę specjalnej wody gdańskiej o nazwie „Wypij morze”, którą częstowali publiczność przybyłą na otwarcie nowej siedziby IKM w budynku Kunsztu Wodnego. Woda dostępna była w zaprojektowanym przez kolektyw Swoboda Barze Wodnym.

KAMIL KAK, ALINA MIELNIK, KAROL POLAK
– projekty graficzne

KOLEKTYW SWOBODA – projekt i wykonanie Baru Wodnego podczas otwarcia IKM w budynku Kunsztu Wodnego.

Partner lokalny
IO PAN (Instytut Oceanologii Państwowej Akademii Nauk) w Sopocie – powołany w roku 1983 jako następca Stacji Morskiej istniejącej w Sopocie od 1953 r. Misją Instytutu jest prowadzenie badań środowiska morskiego w celu pogłębiania wiedzy na temat zachodzących w nim zjawisk i procesów. Badania, prowadzone na Bałtyku oraz w obszarze Arktyki Europejskiej, skupione są obecnie na czterech strategicznych kierunkach: I. Rola oceanu w kształtowaniu klimatu i skutki zmian klimatu w morzach europejskich II. Zmienność naturalna i antropogeniczna środowiska Morza Bałtyckiego III. Współczesne zmiany ekosystemów u brzegów mórz szelfowych IV. Genetyczne i fizjologiczne mechanizmy funkcjonowania organizmów morskich; podstawy biotechnologii morskiej Instytut ma prawa do nadawania stopni naukowych doktora (od 1993 r.) i doktora habilitowanego (od 2000 r.) w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych, w dyscyplinie nauk o Ziemi i środowisku. Obecnie Instytut użytkuje kompleks nowocześnie zaprojektowanych budynków, o łącznej powierzchni użytkowej 5300 m2, bardzo dobrej infrastrukturze technicznej, m.in. z przewidzianą dla ok. 150 osób salą konferencyjną, wyposażoną w nowoczesny sprzęt audiowizualny. Laboratoria badawcze wyposażone są w nowoczesną aparaturę naukową. Instytut jest właścicielem i armatorem żaglowego statku badawczego s/y „Oceania”.

ALEKSANDRA KOROZA
Oceanografka. Pracowniczka Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk (IO PAN) w Sopocie, absolwentka wydziału biologii morskiej Bangor University w Walii, w Wielkiej Brytanii oraz Uniwersytetu Gdańskiego.

IZABELA KOTYŃSKA-ZIELIŃSKA
Edukatorka, koordynatorka projektów: I live by the Sea oraz Today we have. W ramach Sopockiego Towarzystwa Naukowego prowadzi wykłady populanonaukowe i warsztaty dla dzieci i młodzieży podczas Bałtyckiego Festiwalu Nauki i w sopockiej Bookarni. Autorka i współautorka warsztatów, wystaw i wydarzeń popularno-naukowych realizowanych na arenie międzynarodowej, m.in. w Nowym Jorku, Brukseli, Rostocku, Southampton, Lizbonie, Paryżu. www.todaywehave.com

TYMON ZIELIŃSKI
Lider zespołu badań i edukacji w zakresie klimatu i oceanów w Instytucie Oceanologii Polskiej Akademii Nauk (IO PAN) w Sopocie, gdzie zajmuje stanowisko kierownika Studium Doktoranckiego i koordynatora Szkoły Doktorskiej GeoPlanet. Aktywny badacz, współautor 100 recenzowanych artykułów naukowych oraz blisko 200 wystąpień konferencyjnych.

Koprodukcja wiedzy:

a tip: tap
Niezależna organizacja non-profit z Berlina, prowadzi aktywne kampanie propagujące picie wody kranowej, nieużywanie plastikowych opakowań jednorazowych oraz prowadzenie zrównoważonego ekologicznie stylu życia. Kampanie prowadzone przez organizację mają formę warsztatów edukacyjnych, wykładów, akcji z rozdawaniem ulotek na ulicach. atip:tap wspiera firmy oraz inne organizacje w propagowaniu wyboru wody z kranu zamiast wody butelkowanej i uczestniczy w akcjach montowania źródełek z wodą pitną w szkołach i miejscach publicznych. www.atiptap.org

ANNIKA BRUNNER
Aktywistka i specjalistka w temacie wody w organizacji atip:tap. Absolwentka wydziału bioróżnorodności oraz geografii na Wolnym Uniwersytecie w Berlinie.

Poniżej raporty z działań pozostałych instytucji zaangażowanych w Laboratorium

-> Białystok

-> Szczecin

-> Wrocław

-> Katowice

-> Berlin