Ćwiczenia z (dys)komfortu. Jak mikrodziałania mogą przyczynić się do budowania dobrostanu społeczności?

CO JEST NASZYM TEMATEM?

Ćwiczenia z (dys)komfortu to szereg działań, które podjęliśmy wokół kampusu Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach i kilku okolicznych ulic. Staraliśmy się lepiej poznać najbliższe sąsiedztwo – zarówno przestrzeń, jak i jej użytkowników. Chcieliśmy dowiedzieć się, kto w zasadzie przebywa w tej okolicy i jakie ma potrzeby, a w dalszej kolejności: jak okolica wpływa na dobrostan jej użytkowników i na ile instytucja taka jak nasza, może ją kształtować. Szybko zorientowaliśmy się, że przestrzeń ta to nie tylko miejsce spotkań osób studiujących i wykładowców. Bywają tu sąsiadki i sąsiedzi, dzieci z okolicy, osoby z innej uczelni zlokalizowanej nieopodal, pacjenci i pacjentki pobliskich szpitali i ich najbliżsi, a także osoby spacerujące z psami. Przestrzeń wokół uczelni wypełniona jest również dźwiękami prób orkiestry policyjnej i brzęczeniem dzikich zapylaczy, korzystających z niedawno wysianej tu łąki kwietnej. ASP w Katowicach umiejscowiona jest w śródmieściu, nie jest to jednak ścisłe centrum. Ulice, przy których zlokalizowane są budynki akademii, nie są również ulicami przelotowymi, dlatego przestrzeń wokół nich ma swój charakterystyczny katalog użytkowników. Niewielu tu przypadkowych przechodniów. To przestrzeń, do której trzeba się wybrać specjalnie. 

Wyszliśmy z założenia, że w pokomfortocenie, kluczowe staje się budowanie mikrospołeczności, skupionych wokół wspólnych aktywności, doświadczeń, a przede wszystkim wokół przestrzeni. Ta wspólnota miejsca i interesów może być doskonałym i naturalnym pretekstem do świadomego dzielenia się wiedzą, czasem i zasobami. W trakcie dotychczasowych działań nie wprowadziliśmy wielkich zmian i systemowych rozwiązań. Zmieniliśmy za to perspektywę patrzenia na przestrzeń, która nas otacza i na społeczność. Rozważyliśmy, co możemy zrobić korzystając z posiadanych zasobów. Skupiliśmy się na działaniach, które mogą przywrócić nam i społeczności, która wokół akademii funkcjonuje, poczucie sensu, adekwatności, sprawczości i dać motywację do dbania o siebie i innych, ale też powody do dumy czy zadowolenia. Ćwiczenia ujawniły możliwości, które służą nam i sąsiedztwu oraz wpływają na nasz dobrostan, pomimo dyskomfortu wynikającego ze współdzielenia czy uwzględniania potrzeb innych osób – sąsiedztwo przecież nie zawsze jest łatwe.

DLACZEGO TEN TEMAT

Słowem-kluczem był dla nas dobrostan, w tym szczególnie dobrostan psychiczny. Pracując w środowisku młodych dorosłych z niepokojem obserwujemy rosnące poczucie lęku i niepokoju, zobojętnienie i osłabienie kreatywności, a wskutek tego również problemy w relacjach społecznych.

Badania przeprowadzone na zlecenie uczelni ujawniły niepokojące statystyki dotyczące problemów w zakresie potrzeb psychologicznych. Potwierdzają to również dane ogólnopolskie.

Jesteśmy przekonani, że otoczenie, w którym spędzamy tak wiele czasu, wpływa na dobrostan. Może nam sprzyjać, dodawać otuchy, motywować, wyciszać, inspirować i budować odporność. Środowisko powinno nam umożliwiać spełnienie, satysfakcję i realizację potrzeb. Dzięki takiej perspektywie uświadomiliśmy sobie, że w naszych działaniach powinniśmy łączyć to, co osobiste i to, co wynika z relacji z innymi, z relacji ze społecznością

JAKIE PROWADZILIŚMY DZIAŁANIA?

Założyliśmy, że warto się przyjrzeć możliwościom i zaproponować działania łączące trzy perspektywy: perspektywę „ja”, „społeczność ASP” i „sąsiedztwo” z poszanowaniem wszystkich uczestników. Przeprowadziliśmy rekonesans potencjału okolicy i miejsc, gdzie czujemy się dobrze, poznaliśmy naturalnych sprzymierzeńców i potencjalnych partnerów. Nie była to analiza „gabinetowa”, podjęliśmy aktywne i włączające działania, na które złożyły się: 

Badania i zbieranie informacji:

spotkanie warsztatowe z Magdaleną Świerczek z Urzędu Miasta Katowice, dotyczące analizy urbanistycznej obszaru ul. Raciborskiej,

analiza obszaru ASP, obejmująca takie aspekty, jak: zieleń, własność, natężenie ruchu, struktura obecnych usług i instytucji, historia budynków, potrzeby mieszkańców i strefy konfliktu oraz wyzwania, jakie stawia okolica. Analizy przygotowane zostały przez osoby studiujące w Pracowni Projektowania Społecznego na Wydziale Projektowym akademii,

ankieta online Za co lubię okolicę. Ankieta została udostępniona osobom studiującym w Akademii Sztuk Pięknych oraz Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach (którego jeden z wydziałów zlokalizowany jest w sąsiedztwie).

Z wyników ankiety wynikało, że osoby studiujące nie znajdują w okolicy miejsca, w którym mogłyby swobodnie odpocząć między zajęciami, a okolica nie jest atrakcyjna pod względem różnorodności i dostępności usług oraz wizerunkowo,

ankieta o stanie zdrowia psychofizycznego osób pracujących i studiujących w akademii. Wyniki ankiety potwierdziły obawy dotyczące deficytów dobrostanu psychicznego, zwłaszcza wśród osób studiujących. 

Wykłady, spotkania z ekspertami, dzielenie się wiedzą

spotkanie z Matthiasem Einhoffem, podczas którego ustaliliśmy kluczową wartość projektu tj.: działanie z szacunkiem skierowanym do sąsiedztwa, bez roszczenia sobie praw do narzucania rozwiązań. Rozmawialiśmy o „uruchamianiu” pozytywnych zachowań i o konieczności zapewnienia ciągłości naszych działań, 

spacer historyczny po ulicy Raciborskiej ze specjalistką, historyczką sztuki, prof. Irmą Koziną, która przybliżyła rozwój przestrzenny okolicy, jej historię oraz najważniejsze obiekty i ich kulturowe i społeczne znaczenie,

spotkanie z Joanną Erbel, w formie otwartego wykładu online pt. Miejskie protopie – jak projektować przestrzeń, która przybliża lepszą przyszłość. Wykład poruszał tematykę projektowania przestrzeni, za pomocą małych łatwych do zrealizowania interwencji.

wykład Kariny Leksy pt. Młodzi dorośli XXI w. – pokolenie wielu szans czy psychospołecznego wypalenia? Podczas wykładu nakreślono portret młodego pokolenia i podjęto próbę odpowiedzi na pytanie: czy można mówić o pokoleniu „wypalonych” i w jaki sposób zapobiegać temu zjawisku?

Warsztaty i wspólne aktywności

warsztaty Czułe spacerowanie z urbanistą Łukaszem Haratem 

i aktywistą miejskim Witoldem Szwedkowskim, dotyczące poznania najbliższej okolicy. Niekonwencjonalne warsztaty wykorzystywały percepcję wielozmysłową i pozwoliły na mapowanie przestrzeni i jej potencjału.

warsztaty Mapping Wellbeing: An Exploration of the Academy of Fine Arts and Design in Katowice, poprowadzone przez kuratorki Curatorial Collective for Public Art, Berlin Lianne Mol, Yael Sherill. W trakcie intensywnego tygodnia uczestnicy opracowali kognitywne mapy przestrzeni kampusu. Najważniejszą konkluzją spotkania była myśl, że nie czeka nas rewolucja, tylko zmiana postrzegania tego, co już mamy. W trakcie warsztatów udało się także zorganizować spotkanie kulinarne, podczas którego wspólnie przygotowaliśmy kluski śląskie.

warsztaty z architektem Piotrem Bujasem: Projektowanie formuły projektowania. Research by design w praktyce inkluzywnych praktyk miejskich. Podczas tego warsztatu zastanawialiśmy się wspólnie nad efektywnymi metodami definiowania i prototypowania wielofunkcyjnych przestrzeni wspólnych. 

warsztaty w Pokoju gościnnym ASP. Spotkanie z osobami sąsiedzkimi miało na celu identyfikację przestrzeni ważnych dla mieszkańców okolicy. Rozpoznanie kanałów komunikacji między ASP i sąsiadami oraz zainicjowanie przestrzeni gościnnej – miejsca sprzyjającego poznawaniu się i wspólnym inicjatywom.

studencka inicjatywa Mapping Wellbeing była kontynuacją warsztatów pod tym samym tytułem. Osoby studiujące przeprowadziły badania kampusu uczelni w poszukiwaniu nieoczywistych lub niezagospodarowanych dotąd miejsc, które odpowiadają na różnorodne potrzeby przebywających tu osób.

Partnerstwa i współpraca

spotkania z sąsiadującymi instytucjami i ich przedstawicielami: w tym m.in. Kolejami śląskimi, Katowickim Centrum Onkologii, Uniwersytetem Ekonomicznym oraz Naczelnikiem Komendy Wojewódzkiej Policji, które miały na celu nawiązanie relacji, poinformowanie o projekcie i zaproszenie do współpracy.

JAKIE ZNALEŹLIŚMY ODPOWIEDZI?

Research, spotkania i warsztaty ujawniły wartości, o jakie chcieliśmy zadbać w czasie realizacji projektu. Ubraliśmy je w hasła:

dostępnie, dostosowanie przekazu i oferty

nie tylko dla siebie, z myślą o sąsiadach 

rozsądnie, bez zbędnego inwestowania

widzialnie, małe zmiany (protopia) 

kreatywnie, duma z działania 

z otwartością, zmiana perspektywy 

bliżej natury

poprzez współdziałanie 

zaraźliwie, z zaangażowaniem

Te wartości zawarte w hasłach przyświecały nam w trakcie projektowania i realizacji naszych uczelnianych prototypów, które były kolejnym ważnym etapem projektu. Zrealizowaliśmy kilkanaście akcji, spotkań, przedsięwzięć, z których wnioski po zweryfikowaniu rezultatów okazały się proste i pozwoliły przekuć hasła w swego rodzaju manifest: 

Nie musimy robić rewolucji. 

Wystarczy, że zmienimy optykę zanim zaczniemy planować duże zmiany i zastanowimy się, co najmniejszego możemy zrobić korzystając z posiadanych zasobów. Czasem wystarczy inaczej nazwać dane miejsce, by nabrało nowej funkcji, zasygnalizować inne użycie, zaprosić do uczestnictwa, a przede wszystkim, dać pole do działania innym. Korzystaliśmy z tego, co już mieliśmy, kreatywnie gospodarując materiałami i przestrzenią tak, by zaspokoić często sprzeczne potrzeby.

Przykłady:
– pokój gościnny.

– stół spotkań z materiałów z odzysku.

Możemy dzielić się wiedzą i czerpać od siebie nawzajem. 

Otwarte dla społeczności i sąsiadów spotkania, spacery tematyczne, warsztaty oraz wykłady mogą generować zasoby wiedzy dla nas i innych. Pomagają budować partnerstwa w najbliższej okolicy, które dają poczucie spełnienia i zadowolenia każdej ze stron.
Przykłady:
– spacer historyczny ulicą Raciborską,

– spacer ornitologiczny.

Czas bez aktywności jest wartościowy.

Oprócz proponowania kolejnych wydarzeń, które zapełnią nasze kalendarze, zapewnią ruch w sieci, a w konsekwencji będą sprzyjać syndromowi FOMO – staramy się rozbudowywać przestrzenie pozwalające na oddech, umożliwiające odpoczynek czy krótki relaks, czas na zebranie myśli.
Przykłady:
– mapping wellbeing, czyli poszukiwanie nieoczywistych, przyjaznych przestrzeni,
– rozwieszanie hamaków, udostępnienie siedzisk, koców piknikowych i krzeseł na terenie kampusu.

Działania wespół są wzmacniające. 

Siła współuczestnictwa i współodpowiedzialności jest zaraźliwa, a zaangażowanie daje poczucie zadowolenia i sprawczości. Wespół można nie tylko pracować, ale i świętować, dlatego zaczęliśmy celebrować ważne dla nas momenty, otwierając się na sąsiadów. Wspólnotowość to też dostępność na poziomie komunikacji: zaproszenia czy informacji o tym, jak i kiedy korzystać z przestrzeni.
Przykłady:
– wspólne szycie poduch do hamaków,
– świętowanie wystawy końcoworocznej z oprowadzaniem dla gości,
– wspólne wyszywanie patchworkowej kotary do Pokoju Gościnnego.

Chcemy się angażować, gdy chodzi o coś ważnego. 

Zaangażowanie musi mieć swój cel. Aktywności sprzyjają nie tylko ważne idee światowe, ale też problemy lokalne. Działaniami, które cieszyły się zaangażowaniem społeczności okazały się szczególnie te na rzecz bioróżnorodności, jak sianie łąki, planowanie nasadzeń, ale również spacery przyrodnicze jako pretekst do dobrych spotkań i wspólnych działań.

Przykłady:

– nabór na projekty studenckie.

Ważne, żeby być na widoku.

Założyliśmy, że działania podjęte w trosce o dobrostan mogą nas doprowadzić do projektów i koncepcji „budzących” czy inspirujących oraz nakierowanych na budowanie relacji międzyludzkich, ale i międzygatunkowych. Mogą też być powodem do dumy czy zadowolenia i zmieniać postrzeganie miejsca. Ślady obecności artystycznej czy projektowej wpływają na tożsamość przestrzeni i czynią je oswojonym, a zatem czynią je „miejscem”, są też dowodem wpływu i sprawczości oraz zachętą do materializacji działań.

Przykłady:
– galeria na słupach,

– wystawa prac studenckich w przestrzeni ul. Raciborskiej – odległość rzeczywista – Odległość rzeczywista.

PROTOTYP – REZULTATY

Całość naszych działań prowadzimy w formie projektu i jednocześnie prototypu „Biuro Szczęścia”, które skupia i koordynuje działania i dba o komunikację między ASP i sąsiadami. W ramach działań Biura Szczęścia zorganizowaliśmy serię wydarzeń wspierających lokalne inicjatywy mieszkańców i osób studiujących. Niektóre z naszych inicjatyw ułatwiają spotkania z innymi, aktywność, wymianę, odpoczynek, skłaniają do uważności, inne zachęcają do działania, umożliwiają poczucie bycia u siebie, oznaczają miejsca, gdzie możemy poczuć zapachy, usłyszeć dźwięki lub ciszę. Prototyp to też znaki w przestrzeni, interwencje w spiętych i bezosobowych przestrzeniach prowokujące do nowego spojrzenia i nazwania tego, czego nie zauważyliśmy do tej pory. Biuro Szczęścia nie jest komórką organizacyjną ASP, jest zespołem projektowym, kolektywem inicjującym wiele różnorodnych działań. Biorąc za przykład CCPA (The Curatorial Collective for Public Art) z Berlina, występujemy w roli kuratora wydarzeń, który inicjuje i wspiera, pozostawiając swobodę realizacji wydarzeń zainteresowanym. W ramach prac Biura Szczęścia zwiększyliśmy również dostępność uczelni w kontekście komunikacji i oferty, zorganizowaliśmy także spotkania integrujące o różnej skali.

Nasz wieloelementowy prototyp skupia działania zorientowane w trzech kierunkach: 

Na spokojnie – to te pozwalające na oddech, umożliwiające odpoczynek czy krótki relaks, czas na zebranie myśli. 

Na widoku – są działaniami manifestującymi naszą obecność i możliwości, wzmacniającymi poczucie sprawczości poprzez interwencje artystyczne i projektowe, pozostawiającymi ślad w okolicy. 

Razem – to te, które nas integrują w działaniu lub świętowaniu, stwarzają pretekst do budowania wspólnoty, dodają otuchy w realizacji zadań zbyt trudnych dla jednego. 

działania Biura szczęścia (wykres)

Otwarcie na sąsiadów (schemat)

Działania Biura Szczęścia (statystyka)

WDROŻENIE

Widoczny wpływ projektu i działań Biura Szczęścia przejawia się również w tym, jak postrzegamy naszą rolę jako instytucji publicznej w pokomfortocenie, zarówno w zakresie dostępności, jak i wpływu na otoczenie i dobrostanu społeczności rozumianej znacznie szerzej niż dotychczas.

Biuro Szczęścia to również odpowiedź na potrzebę ciągłości działań i odpowiedzialności za podjęte inicjatywy. Niektóre z działań już rezonują, zarówno w samej akademii, jak i w sąsiedztwie. Szczere zaangażowanie osób studiujących zachęciło uczelnię do uwzględnienia ich przedsięwzięć w planach na kolejne lata. Testujemy onboarding studentów, będziemy kontynuować święto zakończenia roku akademickiego jako święto okolicy, chcemy kontynuować open call dla inicjatyw studenckich i warsztaty z sąsiadami. Czeka nas jeszcze ewaluacja działań wśród osób studiujących, kadry i sąsiadów. Projekt realnie zmienił postrzeganie miejsca, w którym spędzamy tak wiele czasu, pozwolił na rozpoznanie naszych możliwości i zasobów, umożliwił nowe alianse, czasem zupełnie nieoczywiste.

Zespół kuratorski: dr Szymon Kobylarz, dr hab. Justyna Kucharczyk, dr Justyna Mędrala, mgr Kinga Pawlik, mgr Waldemar Węgrzyn, mgr Julianna Zych-Luty. 

Współtwórcy: Marta Jagoda Błaszczak, Dagmara Szmal, Paweł Solski (Piękna Karma), Monika Starowicz, Filip Ciślak, Paweł Szeibel, Małgorzata Rozenau, Stowarzyszenie Parowozownia, Komenda Wojewódzka Policji, Piotr Pawełek, Wioletta Januszewska (Malinova Atelier), Rafał Palowski (Lesovik), Kinga Kosmalska, Katarzyna Popławska, Wiktoria Huzar, Barbara Wachowicz

Osoby studiujące: Marta Kowalska, Julia Gorajek, Zuzanna, Sekta, Pola Janiszewska, Denys Demchenko, Karolina Zielińska, Szymon Łabuś, Patrycja Małek koło naukowe Koszary Grafiki, Koło naukowe Malarstwa – Medium, studentki i studenci 2. r. Malarstwa (Agata Gromada, Aleksandra Skrzypek, Aleksandra Żmuda, Barbara Wachowicz, Dominik Jerzak, Dominika Nowak, Oliwier Nagrodzki, Julianna Młódzik, Kamila Januła, Karolina Stawarz, Karolina Zaborowska, Magdalena Jędrzejczak, Magdalena Panek , Maria Sałka , Maria Teska, Marta Jagoda-Błaszczak, Marta Kołodziej, Miłosz Laksa, Radosław Chorab, Sylwia Marciszewska, Weronika Kędra, Wiktoria Pieńkowska), Ziemowit Jarecki, Urszula Osolińska, Julia Bugajska, Aleksandra Sacha, Julia Kutz, Kajetan Srokosz, Weronika Najduch, Zuzanna Goj, Karolina Stawarz, Agnieszka Krawczyk, Kinga Kosmalska, Julia Kraska

Koproducenci wiedzy: Lianne Mol i Yael Sherill – Curatorial Collective for Public Art, Irma Kozina, Magdalena Świerczek, Piotr Bujas, Karina Leksy, Joanna Erbel, Łukasz Harat, Witold Szwedkowski, Krzysztof Kokoszka, Zofia Kusztal 

BIOGRAMY

Justyna Kucharczyk

Projektantka, prowadzi Pracownię Projektowania Społecznego na kierunku Wzornictwo ASP w Katowicach. Jej zainteresowania i aktywność zawodowa koncentrują się na projektowaniu systemów informacji wizualnej. Współprowadzi biuro projektowe TUKEJ. Realizowała: projekt Międzynarodowego Portu Lotniczego w Pyrzowicach, NOSPR w Katowicach, Parku Śląskiego, budynków ASP w Katowicach, Domu Urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli, MCK w Krakowie czy systemu informacji dla Związku Transportu Miejskiego w Katowicach. Bierze czynny udział w konferencjach, prowadzi warsztaty i szkolenia. W projektowaniu interesuje ją definiowanie potrzeb i odpowiadanie na wyzwania metodami projektowymi. Obecnie pełni funkcję prorektory ds. badań i współpracy.

Justyna Mędrala

Artystka wizualna, menadżerka kultury, edukatorka. Adiunktka na Wydziale Artystycznym w Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. W pracy artystycznej zajmuje się rysunkiem, rzeźbą i instalacją. W 2018 r. uzyskała stopień doktora sztuk pięknych (ASP, Kraków). W latach 2013–2018 odbywała środowiskowe studia doktoranckie (ASP, Kraków). W 2013 ukończyła studia magisterskie w Katedrze fotografii i intermediów na Wydziale Grafiki (ASP, Kraków). Absolwentka Liceum Plastycznego im. Józefa Kluzy w Krakowie.

Szymon Kobylarz

Artysta sztuk wizualnych, malarz, twórca instalacji oraz rzeźb i obiektów, czasem kurator wystaw. Absolwent ASP w Katowicach, adiunkt w Pracowni Malarstwa III. 

W swojej twórczości eksploruje obrzeża nauki, twierdzenia pseudonaukowe oraz technologie DIY. Interesują go narracje spiskowe i ich wpływ na postrzeganie obiektywnej rzeczywistości. Obserwując środowiska prepperskie śledzi przejawy tradycyjnych męskich postaw w militarnych aspektach współczesnych praktyk hobbystycznych. Współtworzy interdyscyplinarny kolektyw O.W.L, którego celem jest fuzja sztuk wizualnych, dźwięku i idei.

Kurator wystawy „Zajawka. Śląski hip-hop 1993–2003” zrealizowanej w 2019 roku w Muzeum Śląskim w Katowicach. 

Kinga Pawlik 

Projektantka wzornictwa przemysłowego oraz wnętrz. Ukończyła z wyróżnieniem Akademię Sztuk Pięknych w Katowicach na kierunku Wzornictwo, Krakowską Szkołę Artystyczną na kierunku projektowanie wnętrz oraz Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie na kierunku Zarządzanie projektami Innowacyjnymi. W pracy projektowej kieruje się szeroko rozumianą dostępnością oraz kwestiami społecznymi. Od 2018 roku związana jest z kierunkiem Wzornictwa Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach, gdzie jako asystentka w Pracowni Projektowania Produktu wspiera działania badawcze i dydaktyczne oraz indywidualnie prowadzi zajęcia z zakresu kontekstów technologicznych.

Waldek Węgrzyn

Projektant informacji, zajmuje się przedstawianiem złożonych treści w klarowny sposób. Asystent w Pracowni informacji wizualnej Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach, projektant informacji i interfejsów użytkownika w Studio NAND w Berlinie. W interdyscyplinarnym zespole Medialabu Katowice współtworzył projekty dotyczące różnych aspektów rozwoju miasta takie jak Kultura (w) danych i Apetyt na Radykalną Zmianę. Interesuje się łączeniem doświadczeń projektowych z obszarów druku i mediów cyfrowych.

Julianna Zych-Luty
Projektantka, asystentka w Pracowni Projektowania Społecznego na Wydziale Projektowym ASP w Katowicach. Stypendystka programu ERASMUS na francuskiej uczelni École Supérieure d’Art et Design de Saint-Étienne. Obecnie współpracuje z EDISONDĄ – biurem badawczo-projektowym oferującym doradztwo w zakresie wytwarzania i wdrażania innowacyjnych usług i produktów cyfrowych. Działa również w obszarze projektowania usług w oparciu o stosowanie metod projektowych nastawionych na diagnozowanie potrzeb użytkowników. Współpracowała z biurem projektowym TUKEJ przy projektowaniu i wdrażaniu systemów informacji wizualnej, między innymi dla Kampusu MORASKO Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Dworca kolejowego i autobusowego w Cieszynie.